Past Proposals Future Projects

Aaron-Victor Peeters en Lodewijk Heylen presenteren vier dagen lang in de experimentele ruimte ‘Dingen Die Niet Verkopen’ hartje Antwerpen een aantal voorstellen voor kunstwerken in de publieke ruimte. Voorstellen die ze in het verleden maakten voor verschillende plekken of opdrachtgevers, maar die tot op heden (nog) niet gerealiseerd werden. Verwacht je niet aan grote uitgewerkte installaties, maar aan dromen op papier of in kleine schaalmodellen.

Schetsen en maquettes beschouwen we vaak als voorstudies die leiden tot een afgewerkt kunstwerk dat we in een museum, tentoonstellingsruimte of zelfs in openlucht in de openbare ruimte kunnen bewonderen. Zelden krijgen ze zelf een ereplaats in een expositie. De tentoonstelling Past Proposals Future Projects zet juist de voorstudies zelf in de kijker.

Op papier kan immers alles, je fantasie kent er geen grenzen. Een maquette dient al wat meer rekening te houden met fysieke elementen zoals zwaartekracht. Kunstwerken in een white cube kunnen zich qua inhoud vrijwel alles permitteren, want het draagt duidelijk een label ‘kunst’ en om die reden wordt het kunstobject zowel aanvaard als ‘onschadelijk’ gemaakt. Maar wie een kunstwerk in de publieke ruimte wil laten fungeren, moet rekening houden met de veellagigheid ervan: de soms kafkaiaanse regelgeving, de zeer diverse gebruikers van de publieke ruimte die elk hun eigen interpretatie kunnen geven aan een werk en de duizenden andere functies die er in het openbare leven heersen zoals verkeer, huisvesting, industrie of consumeren. En dan hebben we het nog niet eens over de hoge budgetten die nodig zijn om het concept daadwerkelijk uit te voeren. Geen wonder dus dat veel kunstprojecten nooit verder geraken dan vellen papier barstensvol ambitie.

De voorstellen van Heylen en Peeters hebben wel degelijk de wens om uitgevoerd te worden, zelfs al schuilt er soms een onmogelijkheid in. Die onmogelijkheid uit zich bijvoorbeeld in het nutteloos maken van functionerende objecten.

Peeters verzamelt in zijn atelier een heel arsenaal aan tweedehands voertuigen. Hij ontmantelt ze en stelt ze opnieuw samen, waardoor ze vaak onbruikbaar worden. In zijn voorstudies zien we bijvoorbeeld twee auto’s op elkaar gemonteerd met de wielen naar elkaar toe. Het mechanisme werkt, de wielen draaien, maar zullen je nergens naar toe kunnen rijden. In een ander voorstel vervangt hij de wielen door vier zware betonnen bollen die het voertuig onbeweeglijk maken, hoe krachtig de motor ook draait. Er schuilt een soort heimwee in zijn werk naar een tijd waarin auto’s nog het summum van vrijheid, onafhankelijkheid, snelheid en vooruitgang inhielden. Op enkele schetsen plakt hij ook uitgeknipte pitspoezen, wulpse vrouwen in weinig verhullende kledij. Want hoorde er naast elke succesvolle man met een blitse wagen niet steevast een pitspoes? Helaas overleefden deze dames de tijdsgeest niet, en het werk van Peeters lijkt te suggereren dat ook het tijdperk van de automobielindustrie er bijna op zit. Net als monolieten zullen pick-up trucks ons binnenkort doen herinneren aan een fascinerend verleden waarvan de betekenis van de artefacten ons niet meer duidelijk is. Graag neemt hij waardig afscheid van onze fossiele voertuigen. Dat doet hij in een bijzondere schets waarin hij een ontmantelde auto voorstelt op een draagberrie. De auto wordt als een relikwie door sterke armen uit de gemeenschap rondgedragen in een processie en verdwijnt nadien weer in een heilige schrijn of tempel. De functionaliteit van de wagen die ons ooit vooruit hielp in het leven, heeft voorgoed afgedaan. Peeters’ werken drukken een onbestemde nostalgie uit naar een verleden dat nog niet helemaal is afgerond en dus nog niet te vatten. De Portugezen zouden er het bitterzoete woord saudade voor gebruiken.

Dat gevoel geldt eveneens voor de ‘Re-enactments’ van Heylen. Hij stelt de heropvoering voor van gebeurtenissen die nog niet hebben plaatsgevonden. Zijn voorstellen zijn een contradictio in terminis in meerdere betekenissen. De lineariteit van het begrip ‘tijd’ maakt het onmogelijk om een actie die nog niet is gebeurd al te gaan reconstrueren, simpelweg omdat je nog niet kan weten óf en hóe het zal plaatsvinden. Bovendien zijn de voorgestelde Re-enactments van een dusdanige destructieve aard, dat het naspelen ervan tot onherstelbare schade zou leiden. Zo doet hij een voorstel voor een Re-enactment van de afbraak van het viaduct in Merksem. Deze brug zal wellicht zonder veel eer verdwijnen tijdens de Oosterweelwerken die het verkeer in en rond Antwerpen danig beïnvloeden. Door nu al een voorstel te doen om de afbraak ervan herop te voeren, tilt Heylen de (toekomstige) gebeurtenis op en plaatst de gebeurtenis op een voetstuk. Re-enactments vinden traditioneel gezien enkel plaats voor belangrijke historische momenten zoals de Slag bij Waterloo, mijlpalen die in ons collectieve geheugen zijn gegrift en die we waardevol genoeg vinden om te herdenken. Heylens voorstel is – bij voorbaat – een warme oproep om ook deze mijlpaal niet te vergeten. Ook andere Re-enactment-voorstellen hebben die onmogelijkheid in zich. Zo stelt hij de vernietiging voor van een huis, door die op verschillende opleggers van vrachtwagens te bouwen en die nadien verschillende richtingen te laten uit rijden waardoor de grondvesten scheuren en het huis instort. Of een reconstructie van een overstroming in een stadscentrum, door de aanleg van een omsloten dijk en die te vullen met water. In andere schetsen wil Heylen een kraan omgekeerd op zijn giek plaatsen of betonnen platen op een wegdek rechtop zetten om zo een verticale baan te maken. In alle gevallen is het onmogelijk de handeling te herhalen doordat het object en de omgeving er helemaal anders zullen uitzien, kapot of zelfs helemaal vernietigd zullen zijn. De voorstellen maken ons bewust dat wat we vanzelfsprekend vinden, niet de enige optie is.

Door de hoge prioriteit die we geven aan het utilitaire in onze maatschappij, lijkt er geen plaats om deze absurde voorstellen van Peeters en Heylen ook daadwerkelijk uit te voeren. Nochtans zijn dit stuk voor stuk erg interessante denkoefeningen. Hoe zullen we onze toekomst vormgeven? Wat is nu al absurd en met uitsterven bedreigd zonder dat we dat beseffen? Door met hun voorstudies naar buiten te treden, maken ze hun denkprocessen zichtbaar en nodigen ze ons uit om mee na te denken over hoe wij onze gedeelde ruimte willen zien, gebruiken, ordenen en vooral gezamenlijk kunnen en willen beleven.

Deze tekst schreef ik in opdracht van Lodewijk Heylen en Aaron-Victor Peeters op basis van een interview met hen, naar aanleiding van de tentoonstelling Past Proposals Future Projects.
Van 15 tot 18 december 2022 te zien bij Dingen Die Niet Verkopen, Oude Beurs 62, Antwerpen.