Kachina dolls – de fascinatie van O’Keeffe voor de traditionele cultuur van New Mexico

Enkele weken terug ontdekte ik op de overzichtstentoonstelling van Georgia O’Keeffe in het Parijse Centre Pompidou enkele voor mij nog onbekende werkjes. Ze werden in een donkere hoek aan het eind van de zaal gepresenteerd, samen met een aantal objecten (poppen) waar de schilderijen naar verwijzen. Menig bezoeker liep er rats voorbij, kiezend tussen een documentaire met O’Keeffe aan het woord of snakkend naar een terrasje op een van de vele Parijse stoepen na zoveel imposante werken in een (te) kleine zaal.

Nieuwsgierigheid nam bij mij de overhand en ik ging ze van nabij bekijken. O’Keeffe schilderde een aantal van de tentoongestelde poppen in een naïef realistische stijl, met felle kleuren, dikke lijnen en weinig of geen achtergrond. De werken zijn allemaal zo’n 20 à 30 cm groot en dateren tussen 1929 en 1945. Het lijkt erop dat O’Keeffe schilderde op welk materiaal ze ook maar beschikbaar had: zowel op doek als op hout en dit in verschillende formaten (rond, vierkant, rechthoekig). De vier werkjes die in Centre Pompidou zijn tentoongesteld lijken wel profielfoto’s van de poppen: enkel de hoofden zijn uitgewerkt, de rest van het poppenlijf is niet weergegeven.

Tijdens haar eerste reis naar New Mexico verbleef Georgia O’Keeffe op uitnodiging van de rijke kunstpatrones Mabel Dodge Luhan, samen met kunstenares en naaste vriendin Rebecca Strand, in een studio in Taos. O’Keeffe werd in New Mexico niet alleen verliefd op het uitgestrekte landschap en de vele objecten die de natuur daar herbergt (keien, dierenskeletten, …) maar ook op de fascinerende cultuur van de inwoners. De mix van traditionele Pueblo-architectuur, de geheime rituele dansen van de Hopi-indianen – ze kreeg de kans om ze bij te wonen – maar evengoed de manier waarop de Spaans-koloniale christelijke cultuur en godsdienst in de regio wordt geïncorporeerd, capteerde O’Keeffe als geen ander in haar werken. Tijdens haar vele reizen naar New Mexico tussen 1929 en 1945 maakte ze een 20-tal afbeeldingen van de Katchina-poppen, waarvan een groot deel bewaard wordt in het O’Keeffe museum in Santa Fe, New Mexico, waar ze vanaf 1949 permanent woonde.

De Kachina-poppen of katsina tithu die model staan voor deze reeks, zijn gekerfd uit populierhout en beschilderd in felle kleuren. Soms zijn ze versierd met extra materialen zoals veren of kralen. Ze zijn zo’n 30 cm groot. De Katsinam (meervoud) zijn houten weergaven van de Pueblo en Hopi spirituele boodschappers die tijdens verschillende ceremonies worden gebruikt. Ze hebben een educatieve functie en worden vaak aan jonge meisjes gegeven om de verschillende rollen in de samenleving te duiden. Zo zijn er poppen die vruchtbaarheid symboliseren, die regen of sneeuw voorspellen of die verschillende dieren uitbeelden. Doorheen de tijd is het uiterlijk van de Katsinam vaak gewijzigd, maar hun betekenis en gebruik bleef hetzelfde.

Deze reeks neemt in het immense oeuvre van O’Keeffe slechts een klein plekje in en werd tijdens haar leven nauwelijks tentoongesteld. Toegegeven, het is ook niet haar meest begeesterende werk, maar voor mij toont het haar enorme bewondering en respect voor de regio dat later door kunstliefhebbers als “O’Keeffe-land” wordt omschreven. Ze schilderde wat ze zag, zonder meer. Hoewel kunstcritici erg graag zeer persoonlijke verhalen in haar werk lazen, vaak seksueel getint, heeft zij zelf altijd geweigerd daarin mee te gaan en nodigt ze de kijker telkens opnieuw uit énkel te kijken naar wat ze weergeeft, zoals zij haar omgeving zag. Zo ook deze katsina tithu.