Mu.ZEE bracht in 2023 een retrospectieve van Anna Boch, de impressionistische schilder die haar tijd vaak aan de kust in Oostende doorbracht. Enkele van de tentoongestelde werken werden geschilderd aan de kust. Net als vele andere schilders moet de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Duinenkerk in Mariakerke haar hebben gefascineerd. ‘Duinenkerkje’ in de volksmond.
Anna Boch schilderde de kerk in 1893. Het uitzicht is er sindsdien nauwelijks en tegelijk grondig veranderd. De toegangspoort is van zijn boog ontdaan en rechtgetrokken. Links werd een zijbeuk bijgebouwd, enkele decennia nadien. De lage witte vissershuisjes ruimden plaats voor appartementsblokken. De duinen werden grotendeels verdrongen voor de aanleg van de zeedijk. De wat chaotische kruisen en wildgroei rondom de kerk is nu een keurig grasperkje met enkele praalgraven, waartegen het bekendste graf op dit kerkhofje – dat van schilder James Ensor – eerder sober afsteekt.
Anna Boch gaf haar schilderij de titel ‘Tijdens de elevatie’ mee. We zien een groepje kerkgangers de kerk binnentreden, de hoofden gebogen. Het gezelschap telt verschillende generaties: twee mannen voorop, in het midden een jong meisje aan de zijde van twee vrouwen met een wit kapje en achterop een oudere man met kruk. Ze dragen allen keurige donkere kledij, een zondags pak om de mis bij te wonen. Gezichten kunnen we niet ontwaren. De kunstenares schilderde hen van op een afstandje, langs de rechterkant van het pad.
Het kleurgebruik van Anna Boch is een streling voor het oog. Opgebouwd uit ontelbare kleine streepjes verf wist Boch op een bijzondere licht- en kleurschakeringen te capteren. Kunsthistorici duiden deze techniek graag als ‘luminisme’. De donkere pakken van het gezelschap tellen meer tinten dan we voor mogelijk houden. De begroeiing lijkt wel uit honderdduizenden vlekjes opgebouwd te zijn. Je ontwaart wit, roze, rood, geel, paars, oranje en een hele waaier aan groenen. Ook de grijze kerkmuren lijken te zijn opgebouwd uit een vuurzee van dansende lichtjes.
Het onderwerp mag dan wel sacraal en sober zijn, bij Boch snakken we nu al naar een heerlijke strandwandeling in het zonnetje van zodra de liturgie voorbij is.
Niet alleen Boch bleek door dit Duinenkerkje gecharmeerd. Er zijn werken bekend van verschillende tijdgenoten die haar eveneens als onderwerp maakten. Onder hen is uiteraard James Ensor. Zijn naam is onlosmakelijk verbonden met de kerk. Zijn graf werd haast tot bedevaartoord gebombardeerd voor liefhebbers van zijn werk. Niet in het minst dankzij de ingreep van kunstenares Louise Bourgeois, die er in 2006 voor de Triënnale Beaufort haar ‘Maman’ over plaatste. De reuzespin waakte er toen moederlijk over zijn laatste rustplaats.
Ensor schilderde en etste het kerkje meermaals. Meestal van op een afstandje, waarbij de toren als een baken in het landschap oprijst. Ook op een schilderij van Albert Baertsoen ligt de klemtoon op de toren.
Anna Boch koos echter voor een veel intiemere scène. Zij durft het beeld op een dusdanige wijze kadreren dat we geen overzicht, maar slechts een klein detail uit het landschap te zien krijgen. Ook dat kon zij als geen ander: inzoomen op taferelen uit het dagelijkse leven. Mensen, vaak in groep onderweg, ongestoord en onbewust van de blik van de kunstenaar.
Sinds Boch het tafereel eind 19e eeuw vastlegde zijn de kerkgangers grotendeels ingeruild voor toeristen. De bouwwoede die de koningin der badsteden in de greep heeft, sloeg wild om zich heen. Wonderwel wist de Duinenkerk en het kleine resterende strookje duinen eraan te ontsnappen. Ze kreeg in de 20e eeuw zelfs het statuut van beschermd dorpsuitzicht, samen met het allerlaatste vissershuisje vlak naast de kerk. En zo mag het uitzicht dan wel grondig, maar tegelijk ook nauwelijks veranderd zijn. Hier, aan de rand van de stad, lijkt de tijd een heel klein beetje stil te staan, een nostalgische zweem van de glorie van weleer. Een heerlijke plek.
De tentoonstelling Anna Boch, een impressionistische reis loopt nog tot en met 5 november 2023 in Mu.Zee, Oostende.
Tussen tijd en ruimte 
Plaats een reactie